Vanwege de coronamaatregelen vond de uitreiking van de IDleaks Awards 2020 online plaats. Op woensdag 8 juli werden digitaal twee awards uitgereikt: de Hoogvlieger Award en Vlieg in het Oog Award – respectievelijk de beste en slechtste communicatie-uiting van een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie in 2019-2020. Voor beide awards was er een Juryprijs en een Publieksprijs. Om te bepalen wie de Publieksprijs kreeg, kon het Nederlandse publiek tot 8 juli 12:00 uur stemmen op één van de vijf genomineerden in elke categorie. In totaal is er meer dan 2.000 keer gestemd! De jury bestond dit jaar uit filmmaker en performer Emma Lesuis, journalist en columnist Carol Rock en mensenrechtenadvocaat Nani Jansen Reventlow. De genomineerde uitingen voor de Vlieg in het Oog Award 2020 waren: ‘Foute Kersttruien Dag’ van Save the Children, ”t Zal je kind maar zijn’ van Stichting Woord en Daad, ‘Expeditie Habitat’ van Habitat Nederland, ‘Ambassadeur Fedja van Huêt in Bangladesh’ van Liliane Fonds, en ‘Chosen’ van World Vision. Op deze pagina kun je de genomineerde campagnes vinden, inclusief een korte uitleg bij elke nominatie (met vaak ook een of meerdere special mentions). De uitleg is zeker niet alomvattend, om het overzicht te bewaren betreffen het slechts de highlights die we hebben geconstateerd (meestal is er dus nog veel meer op te merken).
De winnaar van de Juryprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Met Habitat op Reis’ van Habitat Nederland (met een special mention voor ”t Zal je kind maar zijn!’ van Stichting Woord en Daad)
De winnaar van de Publieksprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Foute Kersttruiendag’ van Save the Children
De winnaar van de Juryprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Access Approved’ van CARE Nederland
De winnaar van de Publieksprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Achter ieder gezicht zit een verhaal’ van PAX voor vrede
Lees hier het volledige juryrapport.
Save the Children | ‘Foute Kersttruiendag’ (Publieksprijs)
Helaas konden we ook dit jaar niet om Save the Children heen. Het is alweer de vierde keer op rij dat de organisatie deze nominatie ontvangt, waarbij ze tweemaal de publieksprijs en eenmaal de juryprijs ontvingen. Het laat zien dat Save the Children consistent problematische campagnes inzet en niet van plan is hiervan af te wijken – ook niet na herhaaldelijk te zijn gewezen op de onethische beelden die ze produceren. De campagne die dit jaar vooral negatief in het oog springt is de Foute Kersttruiendag van afgelopen december. Hier kwamen Nederlanders in actie voor ‘kinderen in nood’ door in hun foute kersttrui geld in te zamelen. Net als vorig jaar richtte de actie zich ongegrond en misplaatst op het contrast tussen overconsumptie in het globale Noorden en kindarmoede in het globale Zuiden (‘Laat één dag je hippe coffee-to-go staan’; de campagne ‘Een buik voor een buik’ van het Rode Kruis Vlaanderen ging hierin trouwens nog een schadelijk stukje verder). Daarbij ligt de nadruk steeds op de viering van de donateurs, die constant ‘helden’ en ‘redders’ worden genoemd. Een uitzinnige Eric Bouwman in de aftermovie, die de actiedag de ‘leukste en heldhaftigste dag van het jaar’ noemt, is het afsluitende dieptepunt. Tel daarbij op de terugkerende reclamespotjes en Facebookacties in de traditionele Vlieg in het Oog categorie en het is duidelijk dat Save the Children ook nu niet ontkwam aan een nominatie.
Stichting Woord en Daad | ”t Zal je kind maar zijn!’ (special mention Juryprijs)
Naast de Save the Children reclames zagen we dit jaar nog enkele uitingen in de traditionele Vlieg in het Oog categorie. Alhoewel we beelden van arme, niet-westerse kinderen die volledig afhankelijk zijn van westerse hulp niet vaak meer tegenkomen, is dit soort ‘poverty porn’ zeker nog niet geheel verdwenen. ’t Zal je kind maar zijn! spande wat ons betreft de kroon (alleen de titel al verdient een nominatie). In het eerste shot zien we letterlijk een vlieg in het oog van een Afrikaans meisje (wie en waar ze is komen we niet te weten) dat vertelt dat ze in een analfabetisch gezin opgroeit. In het volgende shot zien we het meisje verdrietig op de voorgrond staan, terwijl haar ouders op de achtergrond voor hun ‘krotwoning’ zijn gepositioneerd. Dan klinkt uit het niets plots een Nederlandse vrouwenstem: ‘Het zal je kind maar zijn!’ Vervolgens delen werknemers van Woord en Daad in een park in Nederland hun jeugdherinneringen – ‘gezelligheid thuis’, ‘aandacht van je ouders’, ‘warmte van je ouders’ – waarmee ze impliceren dat het meisje, en Afrikaanse kinderen in het algemeen, dit missen. Het contrasteren van de jeugd van het meisje en die van de medewerkers schuurt van begin tot eind, vooral ook omdat het contrast niet klopt: het gebrek aan onderwijs komt uiteraard niet door een gebrek aan ouderlijke liefde en genegenheid, maar door structurele armoede en ongelijkheid. Naast Woord en Daad viel ook SOS Kinderdorpen dit jaar negatief op met een traditionele Vlieg in het Oog; zij krijgen een special mention.
Habitat Nederland | Met Habitat op Reis (Juryprijs)
Deze campagne is onderdeel van een trend waarin ontwikkelingswerk wordt voorgesteld als een spiritueel of sportief exotisch avontuur. Vorig jaar belichtten we deze opvallende trend al met de nominatie voor Cycle for Plan (en niet minder dan drie special mentions) – en dit jaar zet de trend zich verder voort. Met Expeditie Rode Kruis, Red Een Kind On Ice, Reporters blikken terug (Mensen met een Missie) en Hike for Health (Simavi) hebben we maar liefst vier special mentions in deze categorie. De nominatie gaat echter naar Habitat, die de (semi-)BN’ers Chloë Sterk en Carlos Platier op reis stuurden – Daily Nonsense-vlogger Chloë op bouwreis naar Malawi en Expeditie Robinson-winnaar Carlos onder andere op expeditie naar Nepal. Terwijl Chloë vooral ‘op ontdekkingsreis voor mezelf’ ging, benadrukte Carlos het ‘onvergetelijke avontuur’ voor de deelnemers. Beiden slagen er helaas niet in om een wederzijdse uitwisseling te verbeelden. Chloë werpt zich op als bouwexpert die zegt ‘echt samen een nieuw thuis’ te bouwen, maar geen Malawische mensen aan het woord laat. Carlos richt zich vooral op het ruige avontuur ‘vlak langs de Himalaya’ dat deelnemers te wachten staat. Steeds weer lijkt bij dit soort reizen ontwikkelingssamenwerking de persoonlijke ontwikkeling van de Nederlandse deelnemers te ondersteunen in plaats van andersom (‘Ik ben echt super excited‘), niet zelden zelfs zonder dat ze weten waar ze naartoe gaan (‘Ik heb echt geen idee‘). Een uiterst storende trend, die waarschijnlijk nog lang niet voorbij is, getuige ook de tweede editie van Expeditie Habitat.
Liliane Fonds | ‘Ambassadeur Fedja van Huêt in Bangladesh’
Ook het Liliane Fonds, vorig jaar reeds genomineerd met ‘Restaurant Buitensluiting‘, stuurde het afgelopen jaar een (semi-)BN’er op reis, namelijk hun nieuwe ambassadeur Fedja van Huêt, in het dagelijks leven acteur. Het onder de aandacht brengen van ontwikkelingsprojecten in het globale Zuiden door (semi-)BN’ers, ook wel ‘celebrity humanitarianism’ genoemd, is controversieel binnen het veld van humanitaire communicatie, en ook nu gaat het weer helemaal mis. In Bangladesh bezoekt Fedja, die op het begin aangeeft niet te weten wat hem ‘te wachten staat’, een lokale partnerorganisatie en ontmoet hij gehandicapte kinderen en hun ouders. Alhoewel hij zichtbaar gesprekken met ze voert, wordt geen enkel kind en geen enkele ouder aan het woord gelaten. Op een gegeven moment zien we hem wel een vraag stellen aan een meisje, maar is het antwoord eruit geknipt. Fedja wordt gepositioneerd als een typische westerse vrijwilligerstoerist die met de kinderen speelt en hen lesgeeft, maar vooral een ‘ongelooflijke ervaring’ opdoet: ‘Dat moet je gewoon zien en meemaken.’ Als zodanig past deze video naadloos in de voorgaande categorie van de spirituele reis, waarin vooral het westerse Zelf wordt gevonden in plaats van de niet-westerse Ander geholpen. Dat ook niet-bekende medewerkers van organisaties op hun ‘foreign trip’ de goedbedoelde plank flink mis kunnen slaan, bewijzen de opgewekte verloskundige Karin in Zuid-Soedan (Artsen Zonder Grenzen) en Dunglish-directeur Sybren Attema in Ethiopië (ICCO), goed voor twee special mentions.
‘Meld je aan en word gekozen!’ In de campagne Chosen kiezen kinderen in Mwala, Kenia, zelf hun donateur, in plaats van dat donateurs dit doen. Zoals de video vertelt: ‘In plaats van dat mensen zelf een kindje kiezen uit een aantal foto’s, zoals dat al jarenlang wordt gedaan, gaan we nu iets doen wat we nog nooit eerder hebben gedaan.’ Het stuit World Vision blijkbaar tegen de borst dat westerse donateurs vaak een ‘kindje’ kunnen kiezen om te steunen of adopteren – terecht! Echter, het antwoord van World Vision, namelijk de keuze omdraaien, waarbij het ‘kindje’ zijn of haar donateur mag uitkiezen, en zo de ‘macht’ heeft zijn of haar toekomst zelf te bepalen, is cosmetisch, problematisch en gericht op het verkeerde doel. Het is cosmetisch omdat het geen werkelijk verschil maakt welke donateur gekozen wordt (ondanks dat dit wel in de video wordt geclaimd). Dat is problematisch omdat het hiermee de verstoorde machtsrelatie tussen donateur en de kwetsbare ‘Ander’ bagatelliseert en reduceert tot dat ene keuzemoment – alsof daar echte agency voor de kinderen zit. Dat dit niet zo is blijkt vooral ook uit hoe dit wordt aangewend: niet om een daadwerkelijk keuze of verandering mogelijk te maken, maar om de donateur op een voetstuk te plaatsen: ‘Word gekozen!’ Terwijl bombastische muziek het keuzemoment van de kinderen – we komen verder niet te weten wie ze zijn en waarom ze een sponsor nodig hebben – veel meer belang geeft dan het eigenlijk heeft, houden de kinderen de foto’s van donateurs enthousiast boven het hoofd om hun goedheid te benadrukken. Zoals uit de titel blijkt draait deze campagne helaas vooral om zij die gekozen worden.
Vanwege de coronamaatregelen vond de uitreiking van de IDleaks Awards 2020 online plaats. Op woensdag 8 juli werden digitaal twee awards uitgereikt: de Hoogvlieger Award en Vlieg in het Oog Award – respectievelijk de beste en slechtste communicatie-uiting van een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie in 2019-2020. Voor beide awards was er een Juryprijs en een Publieksprijs. Om te bepalen wie de Publieksprijs kreeg, kon het Nederlandse publiek tot 8 juli 12:00 uur stemmen op één van de vijf genomineerden in elke categorie. In totaal is er meer dan 2.000 keer gestemd! De jury bestond dit jaar uit filmmaker en performer Emma Lesuis, journalist en columnist Carol Rock en mensenrechtenadvocaat Nani Jansen Reventlow. De genomineerde uitingen voor de Vlieg in het Oog Award 2020 waren: ‘Foute Kersttruien Dag’ van Save the Children, ”t Zal je kind maar zijn’ van Stichting Woord en Daad, ‘Expeditie Habitat’ van Habitat Nederland, ‘Ambassadeur Fedja van Huêt in Bangladesh’ van Liliane Fonds, en ‘Chosen’ van World Vision. Op deze pagina kun je de genomineerde campagnes vinden, inclusief een korte uitleg bij elke nominatie (met vaak ook een of meerdere special mentions). De uitleg is zeker niet alomvattend, om het overzicht te bewaren betreffen het slechts de highlights die we hebben geconstateerd (meestal is er dus nog veel meer op te merken).
De winnaar van de Juryprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Met Habitat op Reis’ van Habitat Nederland (met een special mention voor ”t Zal je kind maar zijn!’ van Stichting Woord en Daad)
De winnaar van de Publieksprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Foute Kersttruiendag’ van Save the Children
De winnaar van de Juryprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Access Approved’ van CARE Nederland
De winnaar van de Publieksprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Achter ieder gezicht zit een verhaal’ van PAX voor vrede
Lees hier het volledige juryrapport.
CARE Nederland (& H&M Foundation) | ‘Access approved’ (Juryprijs)
Microfinanciering werd lange tijd gezien als dé doorbraak in ontwikkelingssamenwerking, in Nederland niet in de laatste plaats vanwege de inspanningen van prinses Máxima. Inmiddels zijn we alweer aardig van de koude kermis thuisgekomen, getuige ook de kritiek op Máxima’s microkrediet. De campagne Access Approved van CARE pakt de praktijk van microfinanciering echter breder aan en spreekt reguliere banken aan om meer dienstverlening te ontwikkelen voor vrouwelijke ondernemers in kwetsbare situaties. De campagnevideo is krachtig en laat vier betrokken vrouwen in het globale Zuiden – Peru, Jordanië, Ivoorkust en Sri Lanka – zelf hun verhaal vertellen (in hun eigen taal). Het gaat hier niet om een vierend verhaal over ondernemerschap, maar om een kritische, activistische boodschap tegen de structurele genderongelijkheid in de toegang tot financiële producten en diensten – en de machtsrelaties tussen mannen en vrouwen die hieraan ten grondslag liggen. Op de campagnewebsite worden niet alleen de vrouwen verder geïntroduceerd, maar ook het probleem scherper uiteengezet: ‘De “service” [van banken aan vrouwen] wordt gekenmerkt door gebrek aan respect, slecht advies, tegenstrijdig beleid en een schijnbaar eindeloze en weinig flexibele bureaucratie.’ In zowel de video als op de site laten de vier vrouwen en CARE duidelijk zien waarom ze vinden dat banken diensten zouden moeten ontwikkelen die zich aanpassen aan de wensen, positie en werkwijze van vrouwen. Twee andere krachtige video’s die de stemmen en acties van vrouwelijke activisten tonen (en steunen), zijn Meet the Woman Fighting for the Amazon van Mama Cash en Standing Up for Indigenous Rights van Both Ends, goed voor twee special mentions.
Artsen Zonder Grenzen | ‘5 dingen die je moet weten over onze reddingsoperatie’
Dat goede campagnevideo’s ook simpel in opzet kunnen zijn, bewijst Artsen zonder Grenzen met ‘5 dingen die je moet weten over onze reddingsoperatie’. In deze video, die misschien enigszins aanvoelt als een explainer video en soms zelf een beetje als een PowerPoint, staat Joost Rentema, coördinator Content Marketing bij Artsen zonder Grenzen, voor een witte achtergrond en gaat het vooral om zijn verhaal. Door middel van teksten en beelden naast (en over) Rentema worden verschillende zaken benadrukt en gevisualiseerd, maar het gaat in de eerste plaats om zijn verhaal over de reddingsacties (‘search & rescue) van Artsen zonder Grenzen in de Middellandse Zee. En zijn verhaal is informatief, scherp en recht voor zijn raap (of, wellicht treffender in het Engels, unapologetic). Artsen zonder Grenzen gaat (gelukkig) de discussie niet aan of vluchtelingen op zee gered moeten worden of niet, maar stelt luid en duidelijk dat het een plicht is – en dat het onaanvaardbaar is dat mensen daar nog steeds verdrinken. Rentema rekent ook af met enkele misvattingen over reddingsoperaties, zoals het idee dat ze een aanzuigende werking zouden hebben of het idee dat het ‘terugbrengen’ van vluchtelingen naar Noord-Afrika een goede optie is. Hij vertelt in klare taal, en gebaseerd op rationele argumenten en wetenschappelijke studies, waarom Artsen zonder Grenzen doet wat ze doet. In totaal duurt de video drie minuten, langer dan de gemiddelde ‘wervende’ campagnevideo, maar deze tijd is nodig om de complexe werkelijkheid van internationale samenwerking recht aan te doen. Veel andere organisaties zouden hier een voorbeeld aan kunnen nemen.
Light for the World | ‘Alive and Kicking’
Vorig jaar probeerde het Liliane Fonds in de video Restaurant Buitensluiting al te laten zien dat een handicap een extra zware beproeving kan zijn in lage- en middeninkomenslanden. In die video ging echter vrijwel alles mis, wat de organisatie een Vlieg in het Oog nominatie opleverde. In deze video van Light for the World gaat juist veel goed. Allereerst is de basis in orde: de mensen van de Keniaanse partner, Alive and Kicking, worden met naam en toenaam geïntroduceerd (dit ontbrak nog in de video van Access Approved van CARE, waar de hoofdrolspelers niet worden geïntroduceerd) en komen aan het woord, de lokale organisatie krijgt de credits voor het werk dat ze doen, en de betrokken mensen met een handicap krijgen de kans om hun eigen verhaal te vertellen. Hierdoor worden ze niet alleen op een waardige manier neergezet, maar zien we ze ook als gelijken en als actieve burgers die net zo goed aan het werk kunnen. Ook krijgen de problemen – afstand tot de arbeidsmarkt en buitensluiting – en de oplossingen – een opleiding en toegankelijke werkomgeving – ruimschoots en gericht aandacht. Er wordt hierbij afgezien van groteske uitspraken of resultaten; de focus ligt steeds op het specifieke project. Het belangrijkste is misschien nog wel het oog voor detail: de lokale infrastructuur en werkomgeving, de Keniaanse wetgeving, en de verschillende aanpassingen om het werk toegankelijk te maken – allemaal laat het zien hoe er met een handicap kan worden omgegaan. Mede door deze details duurt de video, net als de nominatie van Artsen zonder Grenzen, zo’n drie minuten – blijkbaar een duur waarin een stap gezet kan worden naar (meer) complexiteit en nuance.
Fairfood | ‘Back to the Origin: nootmuskaat op de blockchain’
FairTrade is een uiterst ingewikkelde business, met name omdat onrecht binnen ingewikkelde (en vaak weinig transparante) productieprocessen over de schutting wordt gegooid bij de consument, waarna de markt maar moet uitwijzen of een rechtvaardige wereld mogelijk is. Het is een curieuze strategie: kijken of de markt het onrecht weer recht kan breien. Dat kan natuurlijk niet. Toch is en blijft het een goed idee om producten te ontwikkelen en verhandelen die wel oké zijn, zodat bijvoorbeeld producenten van nootmuskaat die (goede!) toegang hebben tot de Europese markt. Voor Fairfood is in de campagne Back to the Origin transparantie dan ook het codewoord; en dan ook nog eens transparantie die twee kanten op werkt. Niet alleen krijgt de consument meer inzicht in de herkomst van nootmuskaat, ook de producent krijgt meer inzicht in de distributie van zijn product. Dat lijkt ons helemaal niet gek. In de uitleg die Fairfood geeft, blijkt zodoende dat niet alleen het eindproduct een label krijgt, maar het hele proces, ‘van de boom tot jouw bord’, binnenstebuiten wordt gekeerd. Vorig jaar kreeg de enigszins vergelijkbare campagne Behind the Barcode van Oxfam hier een Hoogvlieger nominatie (en de Publieksprijs won), vooral omdat ze zo stijlvol de rol van de productieketen onder vuur namen (hierbij dan ook een special mention voor het voortzetten van dit werk!), en deze keer is wat ons betreft Fairfood aan de beurt.
Pax voor vrede | ‘Achter ieder gezicht zit een verhaal’ (Publieksprijs)
We zien wel vaker campagnes die gebruik maken van een onverwachte wending, en dan met name wanneer de Nederlandse reactie op ‘de Ander’ centraal staat. Dit kan storend zijn – omdat de reactie van schok, verbazing of afkeer te veel uitgaat van de naïviteit en het privilege van de Nederlandse (potentiële) ‘helper’ – maar in deze campagne is de wending zowel productief als aangrijpend. In Achter ieder gezicht zit een verhaal gaat Pax op interessante wijze aan de haal met het bekende kinderspel ‘Wie is het’? Verschillende Nederlanders komen in een ruimte om tegen een, voor hen, onbekende het raadspel te spelen. Het verrassingseffect is dubbel. Allereerst worden de deelnemers (en kijkers) verrast doordat de aanwijzingen niet direct zijn af te leiden van de gezichten op het speelbord. Hierdoor wordt duidelijk dat het lastig oordelen is over mensen wiens verhaal je niet kent. Daarna worden de deelnemers (en kijkers) verrast doordat het verhaal dat ze (we) hoorden niet bij een figuur op het bord hoort, maar bij een mens van vlees en bloed, namelijk de persoon die tegenover ze zit, waarvan ze (we) dachten dat hij een deelnemer was. Zo wordt extra duidelijk dat dit iedereen had kunnen zijn. De video is hierdoor een dubbele uitnodiging om het vaak traumatische (levens)verhaal van vluchtelingen te erkennen – iets wat zeker niet vanzelfsprekend is als we kijken naar hoe er vaak over (gedwongen) migratie wordt gesproken en geschreven. Dergelijke verhalen worden overigens ook verteld in een andere indrukwekkende campagne waarin ontmoetingen met vluchtelingen centraal staat: Vraag maar raak! van UNICEF. Deze mooie video krijgt bij dezen dan ook een special mention.
Vanwege de coronamaatregelen vond de uitreiking van de IDleaks Awards 2020 online plaats. Op woensdag 8 juli werden digitaal twee awards uitgereikt: de Hoogvlieger Award en Vlieg in het Oog Award – respectievelijk de beste en slechtste communicatie-uiting van een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie in 2019-2020. Voor beide awards was er een Juryprijs en een Publieksprijs. Om te bepalen wie de Publieksprijs kreeg, kon het Nederlandse publiek tot 8 juli 12:00 uur stemmen op één van de vijf genomineerden in elke categorie. In totaal is er meer dan 2.000 keer gestemd! De jury bestond dit jaar uit filmmaker en performer Emma Lesuis, journalist en columnist Carol Rock en mensenrechtenadvocaat Nani Jansen Reventlow. De genomineerde uitingen voor de Vlieg in het Oog Award 2020 waren: ‘Foute Kersttruien Dag’ van Save the Children, ”t Zal je kind maar zijn’ van Stichting Woord en Daad, ‘Expeditie Habitat’ van Habitat Nederland, ‘Ambassadeur Fedja van Huêt in Bangladesh’ van Liliane Fonds, en ‘Chosen’ van World Vision. Op deze pagina kun je de genomineerde campagnes vinden, inclusief een korte uitleg bij elke nominatie (met vaak ook een of meerdere special mentions). De uitleg is zeker niet alomvattend, om het overzicht te bewaren betreffen het slechts de highlights die we hebben geconstateerd (meestal is er dus nog veel meer op te merken).
De winnaar van de Juryprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Met Habitat op Reis’ van Habitat Nederland (met een special mention voor ”t Zal je kind maar zijn!’ van Stichting Woord en Daad)
De winnaar van de Publieksprijs Vlieg in het Oog Award 2020 is:
‘Foute Kersttruiendag’ van Save the Children
De winnaar van de Juryprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Access Approved’ van CARE Nederland
De winnaar van de Publieksprijs Hoogvlieger Award 2020 is:
‘Achter ieder gezicht zit een verhaal’ van PAX voor vrede
Lees hier het volledige juryrapport.
Het stemmen is gesloten!